مطالعه ای در مورد رویاهای چند ثانیه ای

علاوه بر خواب و رویای طولانی که در خواب کامل دیده می شوند مغز می تواند مایکرودریم یا رویاهای بسیار کوتاه (گاهی در حد یک ثانیه) را نیز به ویژه در زمانی که در حال به خواب رفتن هستیم تجربه می کنیم. تحقیق جدیدی توسط دانشمندی به نام Tore Nielsen در مجله Neuroscience of Consciousness به چاپ رسیده است که دید تازه ای در مورد این نوع خواب های کوتاه گشوده است.

همه ما این نوع خواب های کوتاه چند لحظه ای را تجربه کرده ایم. برای مثال روی صندلی نشسته ایم و غرق افکار هستیم. کم کم دچار خواب آلودگی می شویم و پس از چندی تصاویر خیلی کوتاه و شبه رویا در ذهن ما ظاهر می شوند. معمولا سعی می کنیم به این تصاویر توجه نکنیم و دوباره به سطح هوشیاری برگردیم و کار قبل خود را ادامه دهیم. چون این خواب های کوتاه بسیار مختصر و عجیب هستند به سختی می توان آنها را توصیف کرد حتی اگر آنها را به خاطر بیاورید.

مایکرودریم ها یا رویاهای بسیار کوتاه معمولا با حرکات خفیف بدن هم همراه هستند. این حرکات می تواند فقط ذهنی باشد مثل حس افتادن از جایی و یا فرو رفتن در فضایی عمیق.

این نوع رویاها معمولا برخواسته از حافظه هستند. هر دو نوع خاطرات قدیمی و جدید می توانند به صورت تصویر در این موقعیت ها ظاهر شوند (مگر اینکه از این روش برای کسب اطلاعات شهودی استفاده شود که در آن صورت این تصاویر، فقط ساخته ذهن نیستند).

ذخایر اطلاعاتی موجود در حافظه که در رویای بلند و این نوع رویاهای بسیار کوتاه استفاده می شوند متفاوت هستند. در یک رویای بلند، ذهن زمان زیادی دارد تا اطلاعات مختلف را از حافظه ما استخراج کرده و مناظر گوناگونی ایجاد کند ولی منابع حافظه که در مایکرودریم ها مورد استفاده ناخوداگاه ما قرار می گیرند محدود تر بوده و چیزهایی هستند که قابل دسترس تر هستند. پس پیدا کردن منشا اطلاعات موجود در حافظه برای این نوع خواب ها راحت تر است.

در شرایط آزمایشگاهی، یک داوطلب حدود ۳۱ مایکرودریم را قبل از آنکه بخوابد دیده بود و توانست بین ۲ الی ۳ منبع اطلاعاتی را برای هر کدام از تصاویری که ظاهر می شدند پیدا کند پس تعبیر این خواب ها برای او سخت نبود. برای مثال او ۳ حیوان را دید. یکی از آنها مربوط به گربه ای است که اخیرا داشته، یکی از آنها مربوط به خرگوش ۱۲ سال پیش او بوده و یکی هم برای عروسک خرسی ۱۵ سال پیش او بوده است.

مثال بالا یکی از ویژگی های مشترک رویاها و مایکرو رویاها را نشان می دهد یعنی تمایل به ظهور تصاویر شفاف ذهنی از هر دو خاطرات دور و نزدیک.

در زیر تجربه ای در مورد یک مایکرودریم توسط کسی که روی صندلی نشسته بود و دست خود را زیر چانه قرار داده و دست دیگر را از آرنج بالا آورده بود تا کامل خوابش نبرد و بتواند رویاهای کوتاه یا همان تصاویر هیپنوگوگیک بیشتری را تجربه کند آمده است:

من یک شی آبی – سفید را دور از خود در سمت چپ مشاهده می کنم. رنگ های آن بسیار روشن هستند و الگوی چرخان دارند. ناگهان این شی به طور نامنتظره به سمت من پرواز می کند. مسیر حرکت آن افقی است ولی کمی قوس دارد. حرکت آن طوری است که انگار کسی این توپ را به سمت من پرتاب کرده است. در نزدیکی من، سایز آن به اندازه یک توپ بسکتبال است. وقتی توپ با دست من تماس پیدا می کند حس عجیبی را در ساق و بازوی دست خود احساس می کنم.

جالب توجه است که تجربه بالا فقط در یک ثانیه رخ داده است. البته فرد گزارش دهنده در این کار آموزش دیده است و قدرت مشاهده درونی و گزارش اتفاقات نزدیک به خواب را پرورش داده است. برخلاف کوتاه بودن تجربه، به نظر می رسد که توالی تصاویر دارای منابع مختلفی از حافظه است. فرد تجربه کننده گفته بود که این رویای بسیار کوتاه یادآور تمرین دو روز پیش او در والیبال است.

این حالت ها نمایان گر پردازش های ذهنی ما هستند. ما وقتی در جهان بیداری یا خواب قرار داریم از تجارب قبلی خود برای درک موضوعات جدید استفاده می کنیم و آنها را به هم ربط می دهیم.
در تجربه ای دیگر، فرد خواب بیننده سه انگشت خود را روی پیشانی قرار داده است و به یکی از سیم های گیتار که مهارت بالایی در حرکت این سه انگشت نیاز دارد فکر می کند. در لحظه ای که مایکرودریم شروع می شود تصاویری شناور از باز کردن در بطری ظاهر می شود و به همراه آن حرکت مختصری هم در انگشتان دیده شده و حس عجیبی در پیشانی در محلی که انگشتان قرار دارند احساس می شود. این خود باعث ایجاد تصویر دومی که یک دست یک زن در حال دراز شدن برای لمس پیشانی است می شود.

در تجربه بالا، ما رشته ای از واکنش های تصویری را می بینیم. افکار مربوط به بیداری (انگشتان بر سیم گیتار) که باعث ایجاد یک تصویر ذهنی شفاف می شود (حرکت انگشتان برای باز کردن در بطری) که خود باعث یک حرکت کوتاه و مختصر در انگشتان دست می شود. همین نیز تصویر جدیدی از لمس پیشانی توسط یک زن را تولید کرده بود.

(حرکت مختصر و انقباض ناگهانی عضلات در هنگام خوابیدن عادی است. وقتی ما در مورد فعالیت های خاصی رویا می بینیم مثل حرکت دادن دست یا صحبت کردن، در این صورت ممکن است باعث حرکت مختصر واقعی در عضلات بدن شوند که این حالت در مایکرودریم ها بیشتر دیده می شود).

اگر در یک مایکرودریم یک ثانیه ای این قدر منابع اطلاعاتی حافظه و دریافت های حسی مهم باشند پس در رویاهای بلند شبانه چه قدراین میزان از منابع حافظه و میزان نامحدودی از تجارب حسی در شکل گیری آنها نقش دارند. پس مطالعه مایکرودریم ها بررسی نحوه به کارگیری حافظه در شکل گیری رویاهای اصلی را تسهیل می بخشد.