سوء استفاده از اثر بارنوم در طالع بینی

وقتی به انتهای یک مجله می روید معمولا بخش طالع بینی ماه ها قرار دارد. با علاقه مشغول خواندن مطالبی که مربوط به ماه تولد شما است می شوید. این دفعه کار دیگری کنید. برای کسی که به این نوع فال ها اعتقاد دارد به جای آنکه مطالب مرتبط با ماه تولد او را بگویید مطالب ماه دیگر را بخوانید ولی به او نگویید که جای فال را عوض کرده اید. به احتمال زیاد متن هر ماه را برای او بگویید تا حدودی تایید می کند و باور می کند که آن فال چه خوب توانسته زندگی و خصوصیات او را بر ملا کند.

اما این موضوع چه ربطی به اثر بارنوم یا Barnum effect دارد؟ ابتدا باید تعریف این اثر را بدانیم. اثر بارنوم شامل مجموعه ای از توصیف های روانشناسی می شود که افراد باور می کنند آن توصیف ها مختص خودشان بوده و فقط برای آنها صدق می کند ولی در حقیقت این توصیف ها آن قدر پراکنده و مبهم و کلی هستند که به هر کسی مربوط می شوند و هر فردی آنها را بخواند فکر می کند آن توصیفات واقعا فقط در مورد اوست.

متاسفانه از اثر بارنوم در طالع بینی و استرولوژی، فال گیری، بعضی تست های روانشناسی و شخصیت شناسی و چیزهای مربوطه استفاده می شود. هدف طالع بینی که از اثر بارنوم استفاده می کند این است که بگوید دارای قدرت ماورایی است و می تواند فکر بقیه را بخواند و مشخصات دقیق هر کس را بگوید. مشخصاتی که گنگ و مبهم و کلی بوده و به هر شخصی قابل تعمیم است. البته همه فال گیران این گونه نیستند و فقط انواع تقلبی آنها از این شیوه استفاده می کنند.

برای اینکه این موضوع بهتر جا بیفتد یک آزمایش واقعی که در سال ۱۹۴۸ توسط آقای فورر برای ۳۹ نفر از دانشجویان روانشناسی او طراحی شده بود را مثال می زنم. آقای فورر گفته بود که هر دانشجو قرار است توصیفاتی را روی کاغذ دریافت کند که فقط مختص اوست. این در حالی بود که دانشجویان خبر نداشتند که همه یک توصیف یکسان را دریافت کرده اند.

در آن کاغذ موارد زیر نوشته شده بود (شما هم ببینید موارد زیر چه قدر در مورد شما صادق است):

۱- شما احتیاج به این دارید که بقیه شما را دوست بدارند و تحسین کنند.

۲- شما گاهی خودتان را انتقاد می کنید.

۳- شما دارای توانایی هایی هستید که هنوز آنها را برای منافع خود استفاده نکرده اید.

۴- اگرچه دارای ضعف های شخصیتی هستید ولی به خوبی می توانید آنها را جبران کنید.

۵- اگرچه در ظاهر منضبط و دارای قدرت خود کنترلی هستید ولی در درون نگران و نا مطمئن هستید.

۶- گاهی وقت ها شک می کنید که آیا تصمیم درستی گرفته اید یا خیر.

۷- شما ترجیح می دهید که وقتی گرفتار محدودیت شدید، خواهان کمی تغییرات و تنوع باشید.

۸- شما برای خود به طور مستقل فکر می کنید و نظرات دیگران را بدون دلیل موجه قبول نمی کنید.

۹- شما صمیمیت و رکی بیش از حد را برای نمایش خود به دیگران درست نمی دانید.

۱۰- گاهی اوقات برون گرا و اجتماعی هستید و گاهی درون گرا و خواهان تنهایی هستید.

۱۱- بعضی از آرزوهای شما واقع گرایانه نیستند.

۱۲- داشتن امنیت یکی از مهمترین اهداف زندگی شماست.

فکر می کنید نتیجه چه شد؟ قرار بود دانشجویان از ۰ تا ۵ به میزان درستی سوالات بالا نمره دهند. میانگین نمرات ۴٫۳ بود!!! فقط در انتهای نمره دادن بود که به آنها گفته شد همه آنها یک برگه با گزینه های یکسان را دریافت کرده اند. منبع نوشته ها هم از یک کتاب آسترولوژی بود. همان طور که دیدید گزینه های بالا خیلی عام، مبهم و کلی بوده و برای بیشتر افراد صادق است.

گفته می شود که دو عامل برای تولید اثر بارنوم یا همان اثر فورر ضروری است:

۱- محتوای توصیف باید مهم باشد و تاکید اختصاصی بر هر دو صفات مثبت و منفی داشته باشد.

۲- معتبر بودن منبع ارائه دهنده توصیف از دید شخص

جالب اینجاست که اثر بارنوم در مورد همه افراد کره زمین صدق می کند و اگر یک توصیف آسترولوژی یکسان را در جلوی یک فرد انگلیسی و یک فرد چینی بگذارید هر دو آنها تصور می کنند آن مطلب مخصوص خود آنها است.

دفعه بعد که به یک طالع بین یا غیب گو مراجعه کردید حتما توجه کنید که آیا برای توصیف احوالات شما از اثر بارنوم استفاده می کند و یا اینکه قادر است اطلاعات شخصی مثل اسم و رنگ خودروی قبلی شما را بداند یا نه.