آیا شخصیت انسان به ژن او بستگی دارد؟ وراثت مهم تر است یا تربیت؟

عامل مهمی که در شکل گیری شخصیت انسان نقش دارد چیست؟ چه قدر صفات وراثتی از والدین و چه قدر عوامل محیطی و فیزیولوژیکی می توانند بر شکل گیری شخصیت انسان موثر باشند؟

نمی توان یقینا گفت که شخصیت انسان ناشی از نحوه تربیت اوست زیرا حتی دو نفر دوقلوی غیر همسان که در یک خانواده مشترک و با تربیت مشابه بزرگ شده اند تفاوت های رفتاری زیادی نشان می دهند.

نتیجه تحقیقات اسزیف (بیولوژیست) و مایکل مینی (نوروبیولوژیست) و بسیاری از محققان دیگر نشان داده است که شخصیت ما تا حد زیادی ارثی است. شاید در اطرافیان خود مشاهده کرده باشید که خصوصیات اخلاقی یک نفر حتی به عموی او رفته باشد و سایر اعضای خانواده، شخصیت و رفتارهایی مشابه والدین خود داشته باشند.

بنابراین آیا واقعا شخصیت ما محکوم به ژن ماست؟ خبر خوب اینکه اگر از ژنوم خود و خصوصیات رفتاری که به شما به ارث رسیده راضی نیستید می توانید آن را تغییر دهید و تبدیل به چیزی شوید که دوست دارید.

برای اینکه بدانید چگونه این کار اتفاق می افتد باید به مفهوم اپی ژنتیک آشنا شوید. از زمانی که DNA کشف شد تصور می گشت که مولکولی ثابت بوده و تحت هیچ شرایطی رو نویسی آن از الگوی قبلی تغییر نمی کند مگر اینکه در اثر اشعه یا مواد شیمیایی دچار جهش و تغییر شود.

ولی با تحول در علم ژنتیک انسانی و با تلاش دکتر رازین چگونگی اینکه عوامل بیرونی می توانند بیان ژن ها را بعد از تولد و حتی در بزرگسالی تغییر دهند شناخته شد.

تا مدت ها تصور می شد که فقط عوامل بیوشیمیایی و فیزیکی و خارج از آگاهی ما می توانند بیان ژن های ما را تغییر دهند. ولی دکتر مینی و همکارش با مطالعه موش ها متوجه شدند که نحوه بیان DNA بسیار بسیار انعطاف پذیر است. این انعطاف پذیری و تغییر به قدری است که حتی رفتارهای ما می توانند باعث تغییر آن شوند.

آنها برای اثبات ادعای خود، دو گروه موش را انتخاب کردند. یک گروه از آنها تحت حمایت مادرانی دلسوز و مراقبت کننده و گروهی دیگر از آنها تحت مراقبت مادرانی پرتنش و بی توجه بزرگ شدند. در گروهی از موش ها که والدین خوبی نداشتند، DNA در بخش هیپوکامپال مغز (که باعث متعادل سازی میزان استرس می شود) شدیدا متیله شده بود. متیله شدن باعث می شود که آن DNA سخت تر در سلول ها رونویسی و زیاد شود. بنابراین موش هایی که مادرانی خوب نداشتند بسیار عصبی و پرتنش بودند. ولی در گروهی از موش ها که به طرز صحیحی از آنها مراقبت شده بود همانند سازی ژن مربوطه به خوبی انجام شده بود و میزان حفظ آرامش و تعامل اجتماعی در آنها بالا بود.

این مطالعات ادامه یافت و محققان کنجکاو شدند ببینند آیا این موش ها این تغییرات ژنتیکی را به نسل بعد هم منتقل می کنند یا خیر. برای این کار اریک نستلر، ده موش نر را در کنار موش های خشن و بزرگتر قرار داد. در انتهای آزمایش، این ده موش از لحاظ اجتماعی طرد شدند و انزوا طلب شدند. سپس او می خواست بداند آیا این حالت به وجود آمده قادر است به نسل بعدی منتقل شود یا خیر. پس آنها را با موش های ماده آمیزش داد ولی اجازه نداد فرزندان خود را ببینند. با اینکه موش های متولد شده هیچ گاه پدران افسرده خود را ندیدند ولی آنها هم دچار علائم حساسیت بیش از حد به موقعیت های استرس زا شدند. نستلر ابراز داشت که این تغییرات نامحسوس نبوده بلکه بسیار قابل توجه بودند و این موش ها شدیدا مستعد ابتلا به افسردگی بودند.

بنابراین با توجه به این تحقیقات می توان نتیجه گرفت که شخصیت و برخی خصوصیات اخلاقی ما ارثی هستند و البته اگر تلاش کنیم می توانیم با اصلاح تربیتی خود، نحوه بیان ژن ها را تغییر داده و ژن های سالم تری هم به نسل بعدی منتقل کنیم.

ژنتیک شخصیت: ارتباط بدن و ذهن

برخی از دانشمندان معتقدند که نتایج آزمایش فوق ممکن است برای انسانها به راحتی قابل تعمیم نباشد. ولی محققانی چون بروس لیپتون با ارائه مدارک اثبات کرده اند که این تغییرات فقط منحصر به موش ها نیست و در انسان هم نیز حتی به میزان بیشتری به دلیل پیچیدگی های مغز رخ می دهد.

لیپتون نشان داده است که عوامل اپی ژنتیکی انسان عمیقا تحت تاثیر باورهای درونی ما و نگاهی است که به جهان داریم. بسیاری از محققان معتقدند که مغز کودک و عمده شخصیت او تا سن ۶ سالگی شکل گرفته و بقیه عمر ما بر اساس همان برنامه ریزی هایی است که در آن شش سال انجام شده است و محکوم به آن هستیم. این برنامه ریزی ها هم عمدتا توسط والدین، که با کودک بیشترین تماس را دارند صورت می گیرد.

ولی آزمایشات بعدی نستلر خلاف این موضوع را ثابت کرده است و گفته که شکل گیری شخصیت تا به این سن متوقف نشده و قابل تغییر است. برای مثال او مشاهده کرد که فرزندان پدران خشمگین، الزاما دارای ناهنجاری های رفتاری نیستند.

بنابراین در هر سنی باشید می توانید شخصیت و رفتارهای خود را تغییر داده و محکوم به ژنتیک خود نباشید.

تحقیق دیگری که در مجله معتبر پلاس وان منتشر شده نشان داده است که انجام منظم یوگا، مدیتیشن و روش های مختلف ریلکسیشن می تواند بر ژنوم ما تاثیرگذار باشد و فرد جدیدی از ما بسازد که شباهتی به الگوی اولیه ای که از والدین خود کسب کرده ایم ندارد.