آشنایی با جوکیان و مقایسه ریاضات آنها با ریاضت های اسلامی (نوشته بهروز کالج)

با سلام خدمت مسئولین محترم سایت آرنوشا و تمامی عزیزان و دوستان ماورایی

چندی پیش کتابی در باب تاریخ ادیان و مذاهب جهان مطالعه میکردم که بخش جوکیان هندوستان نظرم را جلب کرد و علاقمند شدم با توجه به اینکه این مکتب با مسائل ماورایی ارتباط دارد، بنظرم دانستنش برای دوستانی که آشنایی با آن ندارند، خالی از لطف نیست

برای مقدمه چینی لازم به توضیح است که جوکیان در واقع جمع کلمه جوکی می باشد.
بعلاوه کلمه جوکی فرم تغییر شکل یافته لغت یوگی است که در زبان عربی و همچنین زبان فارسی نیز که در قرن های گذشته متأثر از عربی بوده، لغت یوگی به جوکی تغییر یافته و تلفظ شده است. لذا در زبان فارسی این گروه افراد را جوکیان می نامیدند.

البته اگر ریشه کلمه یوگی را هم بخواهیم پیدا کنیم، این کلمه هندی از لغت یوگه مشتق می شود که ریشه آن لغت یوغ است که در زبان فارسی نیز چنین لغتی نیز وجود دارد که یوغ به معنی مهار کننده است که وسیله ای است که برای کنترل و مهار حیوانات بکار میرود.

بر این اساس معنی لغوی یوگی در هندوستان به معنی رام کردن حیوان سرکش آمده است که منظور همان نفس سرکش حیوانی درون انسانهاست و هدف این مکتب رام و مطیع کردن نفس حیوانی انسان است که از طریق یک رشته آموزشها و تعالیم جسمانی و روحانی بدست می آید.

بعلاوه از آنجاییکه خاستگاه ورزش جسمی و ذهنی یوگا کشور هندوستان می باشد، جوکیان یا در واقع همان پیروان مکتب یوگی این ورزش را ابداع نموده اند که هدف از این تمرینات و ریاضت های سخت جسمانی، انصراف از جهان مادی و رسیدن به کمال روحانی برایشان بوده است. جوکیان با استفاده از این تمرینات سخت که شامل تنهایی، بی حرکتی، تحمل ریاضت و زجر طاقت فرسا، کنترل و تسلط به دستگاه تنفس، کنترل حواس، تمرکز قوای فکری، زدودن کلیه افکار و اندیشه های منفی می باشد، در پایان ریاضت ها و تعالیمی که پشت سر میگذارنند، فرد بگونه ای میشودکه شخصیت انسانی اش بکلی تغییر یافته و به موجودی روحانی تبدیل میشود.

البته لازم به ذکر است که مرتاضان هندوستان نیز شاخه ای از مکتب جوکیان هند هستند. ولی لزوماً جوکی یا یوگی، مرتاض بحساب نمی آید.

مجموعه ریاضت ها و اعمال جوکیان بر پایه چهار محور استوار است که شامل: “کرما یوگا” به معنی ریاضت برای تربیت قوای جسمانی، “راجه یوگا” به معنی ریاضت برای تربیت قوای فکری و ذهنی، “هتا یوگا” به معنی رهایی روح از طریق نیکوکاری و کمک به دیگران و “جناته یوگا” به معنی رسیدن به خدا و فنا شدن در راه پروردگار که از طریق دانش و علم به حقایق اشیا بدست می آید و باید به این نکته اشاره کرد که بزرگترین هدف در یوگیسم همان تنهایی است که از طریق آن میتوان روح را از عالم دنیوی جدا کرد و آن را به عالم اصلی خودش یعنی جهان برهمن متصل کرد و در این راه میبایست از هشت مرحله بگذرند که به این ترتیب دسته بندی میشوند:

۱) یاما (Yama) به معنی پرهیزگاری. بدین صورت که جوکی باید از نفسی که انسان را به لذت های دنیوی و جنسی تشویق و تحریک میکند، دوری جوید و از آزار و اذیت دیگران دست بردارد. صداقت و امانتداری را سرلوحه خود قرار دهد. شهوت و حرص و طمع و بطور کل خوی حیوانی را خفه کرده و در وجود خویش از بین ببرد.

۲) نیاما (Nyama) به معنی واجبات. شامل مجموعه رفتارهایی می باشد که باعث می شود تا جوکی گرایش به دنیای مادی اش را قطع کند و تمام توجهاتش را به مسائل معنوی معطوف نماید.

۳) اسانا (Asana) به معنی حرکات. شامل ۸۴ نوع حرکت و ریاضت سخت جسمی و بدنی است تا از این طریق، جوکی بتواند قوای دماغی خود را کنترل و متمرکز کند.

۴) پرانایاما (Pranayama) به معنی کنترل تنفس. در این مرحله جوکی باید نحوه تنفس و نفس کشیدن خود را کنترل و منظم کند که از آن به مدیتیشن نیز نام برده میشود.

۵) پراتیاهارا (Pratyahara) به معنی کنترل حواس. در این مرحله جوکی باید افکار خود را تحت کنترل درآورد و نفسش را از اسارت حواس رها سازد.

۶) دهارانا (Dharana) به معنی تمرکز افکار. بدین صورت که جوکی باید با ثابت نگه داشتن فکر بر روی یک موضوع خاص، تمرکز قوای دماغی خود را بدست آورد و به آرامش فکری برسد. در این مرحله جوکی چنان به تمرکز می پردازند که نه صدایی را می شنوند و نه چیزی را می بینند. فی الواقع میتواند به مانند یک تکه سنگ یا چوب بی حرکت و بی صدا تبدیل شود.

۷) دهیانا (Dhyana) به معنی تعمیق افکار. در این مرحله جوکی به مراقبه احوال درون می پردازد و عمیقاً به تفکر فرو میرود و عملی شبیه هیپنوتیزم بر روی خود انجام میدهد.

۸) سمادهی (Samadhi) که آخرین مرحله از مراحل هشتگانه جوکیان میباشد. در این مرحله جوکی به مقام والای جوکیان میرسد و میتواند روح خود را از عالم مادی رها سازد و به جهان مجرد راه یابد. بعد از گذراندن این مرحله جسم جوکی به قدرتی میرسد که گرسنگی و تشنگی یا گرما و سرما بر روی آن اثری ندارد و تعلقات روحی او به لذت های دنیوی یا رنجها و مصائب زندگی از بین میرود و گویا این شخص متعلق به این دنیا نیست و بنا به اعتقادات جوکیان به کمال و سر منزل مقصود میرسد.

البته بنده از ارائه این مطلب قصد تعریف یا تمجید این فرقه و آیین را ندارم. بلکه هدف اصلی ام معرفی و آشنایی دوستان با این مکتب فکری بود و اینکه انسانهایی هستند که با تمرین و ریاضت میتوانند به درجات بالای روحی برسند که جسم آنها در اختیار و کنترلشان باشد. گرچه در کشور خودمان نیز ما عرفان و سیر و سلوک اسلامی داریم که به شیوه دیگری انجام میشود که اگر بخواهم خلاصه ای از آن را اشاره کنم، دارای ۱۰ شرط است که به ترتیب:

۱- “دوام الطّهاره ” یعنی طهارت (پاکیزگی و پاک بودن) و دوام آن که سالک باید در طول سیر و سلوک پاک باشد و خودش را از آلودگی دور نگه دارد

۲- “الخلوه” یعنی خلوت و تنهایی

۳- “دوام السکوت” یعنی خاموشی و سکوت و دوام آن

۴- “دوام الصوم” یعنی روزه و دوام آن

۵- “دوام ذکر اللّه باللسان” یعنی ذکر نام خداوند متعال با زبان و به قلب

۶- “التسلیم” یعنی تسلیم شدن محض در پیشگاه باری تعالی

۷- “نفی الخواطر” خواطر آن چیزهایی است که به ذهن خطور میکند و انسان را از خط عبودیت و بندگی خداوند متعال خارج سازد. نفی خواطر به معناي پاکسازي ضمير و ذهن از هر گونه انديشه ها و افکار منفیست که سالک از ابتدای سير سلوکي خويش ملزم به اجرای آن است

۸- “ربط القلب بالشیخ” یعنی سالک در این سیر سلوکی قلب و دلش را بطور کامل به شیخ و استاد خویش بسپارد

۹- “النوم عن غلبه” یعنی غلبه کردن بر خواب و نباید خواب بر سالک غلبه نماید

۱۰- “المحافظه علی الامر الوسط فی اطعام و الشراب” که معنی اش واضح است و اعتدال در خوردن و نوشیدن را متذکر میشود
اتفاقاً بنده اعتقاد دارم مهمترین نکته در امور زندگی توجه به اعتدال است که به فرموده امیرالمونین (ع) افراط و تفریط سبب گمراهی در زندگی میشود. بنده هم معتقدم غالب افرادی که به گمراهی کشیده میشوند بدین دلیل است که در کار یا اموری افراط و زیاده روی میکنند و در مورد مکتب جوکیان هندوستان نیز اعتقاد دارم در شیوه ای که انتخاب کرده اند، افراط به شدت وجود دارد. مثلاً اگر به شکل ظاهری شان توجه کنید موهای سر و ریش و سبیل خود را آنقدر بلند میکنند که از شکل طبیعی شان خارج میشوند یا شکل زندگی شان بدین گونه است که زندگی را بر خود زهر میکنند. درصورتیکه در اسلام که کاملترین ادیان است اصلاً چنین چیزی وجود ندارد و به دفعات خداوند متعال در قرآن مجید اشاره نموده که از نعمتهایی که بر روی زمین گسترانده بخورید و بیاشامید مانند آیه ۶۰ سوره بقره که میفرماید: “كُلُوا وَاشرَبوا مِن رِزقِ الله وَلَا تَعثَوا فِي الأَرضِ مُفسِدِين” و یا در آیه ۱۶۸ همین سوره میفرماید: “يا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الأَرضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيطَانِ إِنَّهُ لَكُم عَدُوٌّ مُبِين”.
همچنین پیامبر اکرم (ص) نیز به شیوه معمول انسانها زندگی میکرده است و به طریقی نیکو به کمال آفرینش رسیده است.

ولی هدف اصلی بنده از نوشتن این پست اشاره به این نکته است که اگر انسان بتواند بر نفس اماره خویش که همانا خوی حیوانی و درندگی خویش است، غلبه کند و غالباً نیز شیطان با استفاده از این خوی و نفس انسان هست که میتواند انسانها را به گمراهی بکشد و اگر به اینگونه مکاتب فکری مانند جوکیان هند و یا مکتب تصوف اسلامی خودمان توجه کنیم، هدف این است که با تزکیه نفس بتوان این نفس و خوی حیوانی را کنترل و مهار کنیم تا انسان بتواند به مقام والای آدمیت و همنشینی با خداوند برسد.

و نکته آخر اینکه شخصی را میشناختم در جوانی به هند سفر کرد و در آنجا سالها به آموزش و فراگیری دانش و علوم عرفانی آن کشور پرداخت و بعد از گذراندن دوره ها و ریاضت های مرسوم آن مکاتب به ایران مراجعه کرد و از طریق دین مبین اسلام و هدایت قرآن مجید و اتصال به خداوند متعال به مقامی رسید که قادر بود بیماران صعب العلاج را شفا دهد و بنده کرامات عجیبی از ایشان دیدم. به همین خاطر اعتقاد دارم تحقیق و مطالعه درباره سایر ادیان و مکاتب فکری بسیار مفید و سودمند است و کمک میکند تا انسان از زوایای بیشتری به مقوله های مرگ و زندگی، ضمیر ناخودآگاه، عبادت، هدایت و از همه مهمتر خداوند متعال و طریقه اتصال به ایشان نظاره کند و به درک و شعور عمیقتری از فلسفه زندگی و پرستش خداوند برسد.
رو مجرد شو… مجرد را ببین…
در پناه خدا